{"id":3340,"date":"2022-08-08T11:48:44","date_gmt":"2022-08-08T08:48:44","guid":{"rendered":"https:\/\/saribaykus.com\/?p=3340"},"modified":"2022-08-08T17:30:44","modified_gmt":"2022-08-08T14:30:44","slug":"totonak-kulturu","status":"publish","type":"post","link":"https:\/\/saribaykus.com\/totonak-kulturu\/","title":{"rendered":"Totonak K\u00fclt\u00fcr\u00fc: E\u015fsiz ve B\u00fcy\u00fcleyici Bir Halk"},"content":{"rendered":"\n
Totonak k\u00fclt\u00fcr\u00fc<\/strong> Klasik (MS 300 ila 950 aras\u0131) ve Postklasik (MS 950 ila 1520 aras\u0131) k\u00fclt\u00fcrel d\u00f6nemlerde ortaya \u00e7\u0131km\u0131\u015ft\u0131r. Bug\u00fcn Veracruz eyaletlerini ve Puebla’n\u0131n bir k\u0131sm\u0131n\u0131 kapsayan b\u00f6lgede, Meksika’da ya\u015fayan yerli Mezoamerikan<\/strong> halklar\u0131 taraf\u0131ndan benimsenmi\u015ftir.<\/p>\n\n\n\n
Ad\u0131 “totonacatl” kelimesinin \u00e7o\u011fuludur ve “Totonacapan b\u00f6lgesinin sakinleri<\/strong>” anlam\u0131na gelmektedir. Baz\u0131 yazarlar “Totonaco<\/strong>” kelimesini “s\u0131cak topraklar\u0131n adam\u0131<\/strong>” olarak yorumlam\u0131\u015flard\u0131r.<\/p>\n\n\n\n
Totonak \u0130mparatorlu\u011fu (Totonac)<\/strong> \u015fiddete ba\u015fvurmayan, anla\u015fmazl\u0131klar\u0131 bar\u0131\u015f\u00e7\u0131l ve diplomatik yollarla \u00e7\u00f6zen dostane bir k\u00fclt\u00fcrd\u00fc. Papantla, Cempoala<\/em><\/strong> ve El Taj\u00edn<\/em><\/strong> gibi Kolomb \u00f6ncesi \u015fehirlerin mimarisinde uygulanan sanatsal tezah\u00fcrler bak\u0131m\u0131ndan olduk\u00e7a ba\u015far\u0131l\u0131d\u0131r. Bu \u00fc\u00e7\u00fc, “\u00dc\u00e7 G\u00f6n\u00fcl<\/strong>” olarak bilinen bir kentler toplulu\u011funu olu\u015fturdu.<\/p>\n\n\n\n
Totonak topluluklar\u0131<\/strong>, y\u0131llar sonra yani 16. y\u00fczy\u0131lda Amerika’ya gelen \u0130spanyollar taraf\u0131ndan yerlerinden edilen Azteklerin egemenli\u011fi alt\u0131na girmi\u015ftir.<\/p>\n\n\n\n
Co\u011frafya<\/span><\/h3>\n\n\n\n
Totonacapan b\u00f6lgesi<\/strong> b\u00fcy\u00fck \u00f6l\u00e7\u00fcde s\u0131cak ve nemli<\/em> bir iklime sahipti. M\u0131s\u0131r, manyok, kabak, fasulye<\/em> ve biber <\/em>gibi normal tar\u0131m \u00fcr\u00fcnlerinin yan\u0131 s\u0131ra b\u00f6lge s\u0131v\u0131 kehribar ve pamuk \u00fcretimiyle de dikkat \u00e7ekiyordu. Orta Meksika’da 1450 ile 1454 y\u0131llar\u0131 aras\u0131nda ya\u015fanan feci k\u0131tl\u0131k s\u0131ras\u0131nda bile b\u00f6lge g\u00fcvenilir bir tar\u0131m merkezi olmaya devam etmi\u015f, o d\u00f6nemde pek \u00e7ok Aztek ge\u00e7imlerini sa\u011flamak i\u00e7in m\u0131s\u0131r kar\u015f\u0131l\u0131\u011f\u0131nda kendilerini ya da akrabalar\u0131n\u0131 Totonaklara k\u00f6le olarak satmak zorunda kalm\u0131\u015ft\u0131r.<\/p>\n\n\n\n
Evler genellikle sazdan yap\u0131lmayd\u0131 ve \u00fczerlerinde bir sundurma vard\u0131. Dikd\u00f6rtgen \u015feklinde in\u015fa edilmi\u015flerdi.<\/p><\/blockquote>\n\n\n\n
Do\u011fal Sit Alanlar\u0131<\/span><\/h3>\n\n\n\n
Totonaca b\u00f6lgesinde Costa Esmeralda<\/strong>‘n\u0131n pastoral g\u00fczelli\u011fi ve Bobos Nehri<\/strong>‘nin engebeli yap\u0131s\u0131 di\u011fer t\u00fcm do\u011fal cazibe merkezlerinin \u00fczerinde yer almaktad\u0131r. \u0130lkinde, yar\u0131 saydam ye\u015fil sulardan olu\u015fan bir denize kar\u015f\u0131 kesilmi\u015f 20 kilometrelik kum bizi bekliyor, ad\u0131 da buradan geliyor. \u0130kincisinde, Meksika’n\u0131n en y\u00fcksek tepelerinden yoku\u015f a\u015fa\u011f\u0131 inen bir ge\u00e7it, \u015felale ve ta\u015f manzaras\u0131, Nautla<\/strong>‘ya akana kadar verimli tropikal bitki \u00f6rt\u00fcs\u00fc – ve birka\u00e7 arkeolojik kal\u0131nt\u0131 – aras\u0131ndan k\u0131vr\u0131l\u0131yor.<\/p>\n\n\n\n
El Taj\u00edn’deki Kal\u0131nt\u0131lar<\/figcaption><\/figure>\n\n\n\n
Totonak k\u00fclt\u00fcr\u00fc<\/strong>, Veracruz eyaletinin k\u0131y\u0131 b\u00f6lgesinde ve Puebla<\/a>‘n\u0131n da\u011fl\u0131k b\u00f6lgelerinde, \u00fc\u00e7 \u015fehirden olu\u015fan ve “\u00dc\u00e7 G\u00f6n\u00fcl” olarak adland\u0131r\u0131lan g\u00f6rkemli bir kentsel yerle\u015fim sayesinde geli\u015fmi\u015ftir:<\/p>\n\n\n\n
El Tajin<\/strong>: Totonak k\u00fclt\u00fcr\u00fcn\u00fcn ba\u015fkentiydi<\/em> ve Cazones ile Tecolutla Nehirleri aras\u0131ndaki b\u00f6lgeyi kaps\u0131yordu. Ba\u015fl\u0131ca mimari eserleri Grupo del Arroyo<\/em>, Ni\u015fler Piramidi, Mavi Tap\u0131nak ve kuzey ve g\u00fcneydeki oyun sahalar\u0131yd\u0131.<\/li>
Papantla<\/strong>: El Tajin’in etraf\u0131na kadar uzan\u0131yordu. Ad\u0131 “G\u00fcr\u00fclt\u00fcl\u00fc Ku\u015flar\u0131n \u015eehri<\/em>” anlam\u0131na gelmektedir. Nuestra Se\u00f1ora de la Asunci\u00f3n Kilisesi, Volador An\u0131t\u0131 ve Cristo Rey \u015fapelinin mimari eserleriyle dikkat \u00e7ekmektedir.<\/li>
Cempoala<\/strong>: Meksika K\u00f6rfezi ve Actopan Nehri yak\u0131nlar\u0131ndaki k\u0131y\u0131 ovas\u0131na yay\u0131lm\u0131\u015ft\u0131r. Tar\u0131m alanlar\u0131n\u0131 besleyen \u00e7ok say\u0131da sulama kanal\u0131 vard\u0131. Mimari eserleri aras\u0131nda el Sol, el Mayor, Chimeneas ve Ha\u00e7 tap\u0131naklar\u0131n\u0131n yan\u0131 s\u0131ra Moctezuma’n\u0131n saray\u0131 da bulunmaktad\u0131r.<\/li><\/ul>\n\n\n\n
Totonak k\u00fclt\u00fcr\u00fc iki sosyo-politik s\u0131n\u0131ftan olu\u015fuyordu:<\/p>\n\n\n\n
Soylular<\/strong>: Ekonomiyi ve dini kontrol etmekten sorumluydular. Bu grup cacique (y\u00f6neten), rahipler (tanr\u0131lara t\u00f6rensel tap\u0131nmay\u0131 y\u00f6neten, astronomi bilgisine sahip ve insan kurbanlar\u0131n\u0131 y\u00f6neten) ve en zengin toprak sahiplerinden olu\u015fuyordu.<\/li>
Halk<\/strong>: Tar\u0131msal \u00fcretim, el sanatlar\u0131, bal\u0131k\u00e7\u0131l\u0131k ve duvar i\u015f\u00e7ili\u011finin yan\u0131 s\u0131ra soylular\u0131n topraklar\u0131nda ve tap\u0131naklarda hizmetk\u00e2r olarak \u00e7al\u0131\u015f\u0131yorlard\u0131. Bu grup n\u00fcfusun \u00e7o\u011funlu\u011funu olu\u015fturuyordu.<\/li><\/ul>\n\n\n\n
Totonak k\u00fclt\u00fcr\u00fcn\u00fcn ekonomisi tar\u0131ma (biber, domates, m\u0131s\u0131r, kakao ve pamuk), ticarete (\u00fcr\u00fcnlerini satmak i\u00e7in \u015fehirlerin geli\u015fmesine izin veren) ve \u00fcr\u00fcn ile hizmetlerin pazarlanmas\u0131na dayan\u0131yordu.<\/p>\n\n\n\n
Totonak k\u00fclt\u00fcr\u00fcn\u00fcn ula\u015ft\u0131\u011f\u0131 ekonomik g\u00fcc\u00fcn b\u00fcy\u00fckl\u00fc\u011f\u00fc, \u00f6zenle dekore edilmi\u015f piramitler, an\u0131tlar, evler ve saraylarla kan\u0131tlanm\u0131\u015ft\u0131r.<\/p>\n\n\n\n
Totonak (Totanaca) k\u00fclt\u00fcr\u00fcn\u00fcn sanat\u0131 \u00e7\u00f6mlek\u00e7ilik, el sanatlar\u0131 ve heykelt\u0131ra\u015fl\u0131kta (g\u00fclen y\u00fczlerin kullan\u0131m\u0131yla karakterize edilen) kendini g\u00f6stermi\u015ftir. Ayr\u0131ca oyma kabartma sanat\u0131yla da ola\u011fan\u00fcst\u00fc bir mimari geli\u015ftirmi\u015flerdir.<\/p>\n\n\n\n
Totonak k\u00fclt\u00fcr\u00fc, bir “astronomik takvim<\/em>” i\u015flevi g\u00f6ren Ni\u015fler Piramidi<\/strong>‘nin konumu \u00f6rne\u011finde oldu\u011fu gibi, an\u0131tlar\u0131n in\u015fas\u0131n\u0131 etkileyen \u00f6nemli bir astronomi bilgisi kazand\u0131rm\u0131\u015ft\u0131r.<\/p>\n\n\n\n
Totonaklar\u0131n Geleneksel K\u0131yafetleri<\/span><\/h2>\n\n\n\nTotonaklar\u0131n Geleneksel K\u0131yafetleri<\/figcaption><\/figure>\n\n\n\n
Totonak kad\u0131nlar\u0131 usta dokumac\u0131lar ve nak\u0131\u015f\u00e7\u0131lard\u0131. G\u00f6steri\u015fli giyinirler ve sa\u00e7lar\u0131n\u0131 \u00f6rerlerdi. Bernardino de Sahag\u00fan, kad\u0131nlar\u0131n g\u00f6r\u00fcn\u00fc\u015flerinin her y\u00f6n\u00fcyle \u00e7ok zarif oldu\u011funu; etek giydiklerini, soylular i\u00e7in nak\u0131\u015f i\u015flediklerini ve g\u00f6\u011f\u00fcslerini \u00f6rten \u00fc\u00e7gen \u015feklinde k\u00fc\u00e7\u00fck bir pan\u00e7o<\/em> giydiklerini s\u00f6ylemi\u015ftir. Soylu kad\u0131nlar deniz kabu\u011fu ve ye\u015fim ta\u015f\u0131ndan kolyeler ve k\u00fcpeler takar, y\u00fczlerini genellikle k\u0131rm\u0131z\u0131 boyayla boyarlard\u0131. Benzer \u015fekilde soylu erkekler de \u00e7ok renkli pelerinler, pe\u015ftamallar, kolyeler, bilezikler, bezotlar<\/em> ve de\u011ferli Quetzal’\u0131n t\u00fcylerinden yap\u0131lm\u0131\u015f e\u015fyalarla kendilerini s\u00fcslerlerdi.<\/p>\n\n\n\n
Totonaklar\u0131n Yemekleri<\/span><\/h2>\n\n\n\n
Geni\u015f alanlarda m\u0131s\u0131r yeti\u015ftirmelerine ra\u011fmen, bu yiyecek onlar\u0131n beslenmesinin \u00f6nemli bir par\u00e7as\u0131n\u0131 olu\u015fturmuyordu. Sapotes<\/strong> ya da mamey, guava, papaya, muz<\/strong> ve avokado<\/strong> gibi meyveleri daha b\u00fcy\u00fck oranda t\u00fcketiyorlard\u0131. Totonak erkekleri k\u00f6pekbal\u0131klar\u0131, kaplumba\u011falar, geyikler, armadillolar, keseli s\u0131\u00e7anlar<\/em> ve kurba\u011falar\u0131<\/em> avlay\u0131p bal\u0131k<\/em> tutarlard\u0131. Totonak kad\u0131nlar\u0131 hindi ve k\u00f6pek yeti\u015ftirirdi. K\u00f6yl\u00fclerin yan\u0131 s\u0131ra soylular da sabahlar\u0131 m\u0131s\u0131r lapas\u0131<\/em> yiyordu. \u00d6\u011fle yeme\u011fi g\u00fcn\u00fcn ana yeme\u011fiydi ve manioc ile fasulye yahnisi ya da soylular i\u00e7in zengin bir et sosundan olu\u015fuyordu.<\/p>\n\n\n\n
Totonak K\u00fclt\u00fcr\u00fcnde Din<\/span><\/h2>\n\n\n\nTotonak K\u00fclt\u00fcr\u00fcnde Din – Bir insan kurban\u0131n\u0131n kabartmas\u0131.<\/figcaption><\/figure>\n\n\n\n
Tanr\u0131\u00e7alar\u0131n insanlar\u0131n ruhlar\u0131n\u0131 yaratt\u0131\u011f\u0131na inan\u0131yorlard\u0131 ve Cent\u00e9otl<\/strong><\/em>‘u M\u0131s\u0131r Tanr\u0131\u00e7as\u0131 olarak kabul ediyorlard\u0131. Ayn\u0131 zamanda \u00e7ok tanr\u0131l\u0131yd\u0131lar ve t\u0131pk\u0131 di\u011fer k\u00fclt\u00fcrlerde oldu\u011fu gibi tanr\u0131lar\u0131 Tlaloc, Quetzalcoatl, Xipototex<\/strong> ve Xochipilli<\/strong>‘ye tap\u0131yorlard\u0131.<\/p>\n\n\n\n
G\u00fcn\u00fcm\u00fcz Totonaklar\u0131n\u0131n \u00e7o\u011fu Roma Katoli\u011fidir. Bununla birlikte Hristiyan uygulamalar\u0131 genellikle geleneksel dinlerinin kal\u0131nt\u0131lar\u0131yla kar\u0131\u015fmaktad\u0131r; bunun en \u00f6nemli \u00f6rne\u011fi, \u00e7e\u015fitli tohumlar\u0131n toprak ve k\u00fcmes hayvanlar\u0131n\u0131n kan\u0131yla kar\u0131\u015ft\u0131r\u0131larak ekim alanlar\u0131na serpildi\u011fi eski bir kurban ayininin ya\u015fat\u0131lmas\u0131 gelene\u011fidir.<\/p>\n\n\n\n
Baz\u0131 ara\u015ft\u0131rmac\u0131lar ger\u00e7ek k\u00f6keninden \u015f\u00fcphe duysa da Totonaca k\u00fclt\u00fcr\u00fcn\u00fcn ana katk\u0131s\u0131 vanilya<\/em><\/strong> bitkisiyle ilgilidir.<\/p>\n\n\n\n
Totonacapan b\u00f6lgesinde, antiseptik veya dezenfektan g\u00f6revi g\u00f6rd\u00fc\u011f\u00fc i\u00e7in en \u00f6nemlilerinden biri t\u0131bbi olmak \u00fczere \u00e7e\u015fitli ama\u00e7larla yayg\u0131n olarak kullan\u0131lm\u0131\u015ft\u0131r. G\u00fcn\u00fcm\u00fczde tatl\u0131lara lezzet ve aroma vermek i\u00e7in vazge\u00e7ilmez bir baharatt\u0131r.<\/p>\n\n\n\n
Dilleri<\/span><\/h3>\n\n\n\n
Bir di\u011fer \u00f6nemli katk\u0131 ise dildir. Purepecha<\/strong> ve Totonac<\/strong>, Meksika’n\u0131n kendi topraklar\u0131na \u00f6zg\u00fc olarak kabul etti\u011fi iki dildir.<\/p>\n\n\n\n
Totonac ve Tepehua<\/strong> olarak bilinen diller izole bir dil<\/em> ailesi olu\u015fturur. Yani di\u011fer dillerle veya dil aileleriyle ili\u015fkili olduklar\u0131 bilinmemektedir. Avrupal\u0131lar taraf\u0131ndan Totonacan\u0131n ilk gramer ve s\u00f6zc\u00fck tan\u0131mlar\u0131 (ne yaz\u0131k ki bug\u00fcn kay\u0131p), Nahuatl ve Huastecan dillerinin ilk tan\u0131mlar\u0131n\u0131 da yazan Fray Andr\u00e9s de Olmos<\/strong> taraf\u0131ndan yap\u0131lm\u0131\u015ft\u0131r.<\/p>\n\n\n\n
21. y\u00fczy\u0131lda Totonac dili, karma\u015f\u0131kl\u0131\u011f\u0131 ve zor \u00e7evirisi nedeniyle Amerika Birle\u015fik Devletleri taraf\u0131ndan askeri ama\u00e7larla kullan\u0131lm\u0131\u015ft\u0131r.<\/p><\/blockquote>\n\n\n\n