Monoteizm Nedir ve Neyi Savunur?

Monoteizm yani Tektanrıcılık, tek ve bölünmez bir tanrıya olan dini inançtır. Bu yönüyle, birden fazla tanrının var olduğu ya da tanrıların farklı varlıklar olarak var olabileceği inancı olan çoktanrıcılıktan ayrılır. Ayrıca doğanın her bir tezahürüne bir tanrı ya da tanrılar atayan panteizmden de farklıdır.

Monoteizm Ne Zaman Ortaya Çıktı?

Tarih öncesi dinlere dair mevcut kayıtlar çok tanrılı inançlara olduğu kadar tek tanrılı inançlara da işaret etmektedir. Tek tanrılı bir dine dair en eski kayıt Yahudilik inancından gelmektedir.

Yahudilik bir din olarak MÖ 19. yüzyılda, Peygamber İbrahim’in zamanında yayılmaya başladığı tahmin edilmektedir. MÖ 10. yüzyıl gibi erken bir tarihte, Yahudi halkının sadece din yoluyla değil, aynı zamanda çeşitli gelenekler yoluyla da örgütlendiğine dair kanıtlar bulunmaktadır.

Tektanrıcı Bakış Açısı ve Monoteist Dinler

Tek tanrı inancı olan dinlerde Tanrı her şeyin yaratıcısı ve evrenin devamlılığından sorumlu olandır. O, eşsiz, bölünmez, sevgi dolu (katı olsa da) ve her şeyden önce tekil, yeri doldurulamaz bir yüce varlık olarak anlaşılır.

O, insanlığın ahlaki ve manevi rehberidir. Yaratıcısı olmasının yanı sıra, onu diğer varlıklardan üstün görür ve bu nedenle ondan belirli davranış kurallarına uymasını ve ibadetleri talep eder.

Monoteizm’de Tanrı kutsal, ulaşılmaz, bütünsel ve ebedi bir varlıktır. Her şey onun elindedir ve her şeyi izlemektedir. Onun kararları ve emirleri genellikle ilahi bir gizem, insan zihninin çözemediği ama daha yüksek bir düzeni gerektiren bir muamma olarak anlaşılır.

Yahudilik

Yahudilik bahsedildiği üzere tek tanrılı dinlerin ilkiydi. Yahudi halkına adanmış tek, yüce, ebedi bir Tanrı olduğunu ve Yahudi halkının onun gözdeleri olduğunu savunur.

Tanah’a (Kutsal Kitap’ın Eski Ahit’teki karşılığı) göre, Tanrı ile Yahudiler arasındaki antlaşma çok eski zamanlarda yapılmıştı. Bu durum Yahudi geleneğinde tüm erkeklerin sünnet edilmesiyle temsil edilir. Bu antlaşma, Sina Dağı’nda Musa peygambere vahyedilen on emirle de desteklenmektedir.

Diğer tek tanrılı dinlerden farklı olarak Yahudilik aynı zamanda kültürel bir gelenektir ve etnik bir grup olan İbranilerin tarihiyle bağlantılıdır. Diğer tek tanrılı geleneklerin aksine, Yahudi halkı hiçbir zaman başkalarından din değiştirmelerini talep etmemiş, ancak kendilerine katılmayı seçenlere tam bir kabulle davranmıştır.

Hristiyanlık

Hristiyanlık kutsal metinleri Yahudilikten miras almıştır. Bunlara dayanarak Nasıralı İsa’nın, Tanrı’nın yeryüzündeki oğlu olduğunu ve ölümünden sonra Baba Tanrı tarafından göklerin krallığına alındığını savunur.

Tanrı ile insanlık arasındaki bu yeni antlaşma İsa Mesih’in adıyla ve onun kurban edilmesiyle kutsanmıştır. Hristiyanlıkta Tanrısı sevgi, cömertlik ve bağışlama gibi yeni sıfatlara da sahiptir.

İnsanlığa, dünyanın diğer halklarına müjdeleme yoluyla aktarılması gereken büyük Hristiyan erdemlerini emanet etmiştir. Hristiyanlığa göre, Kıyamet Günü’nde kurtuluşları buna bağlı olacaktır.

Muhaliflerine göre Kutsal Üçlü (baba, oğul ve kutsal ruh) kılık değiştirmiş bir çok tanrıcılık biçimidir. Ancak Hristiyan inancında Tanrı’nın çokluğu ve aynı zamanda birliği, Tanrı’nın bir ve tek olduğunu hiçbir şekilde inkâr etmeyen kutsal bir gizemdir.

Hristiyanlık her zaman putlara ve sahte tanrılara tapınmayı kınamıştır. Bununla birlikte, inananlarının gelenek ve alışkanlıkları arasında ibadet etmek ve hatta Katolik kutsal takviminin birçok üyesinden birine dualar adamak yer alır.

İslam

İslam veya İslamiyet olarak da adlandırılan Müslüman dini, Yahudilik ve Hristiyanlıkla birlikte İbrahimi dinlerin üçüncüsüdür. Tek ve yüce Tanrı olan Allah’ın insanlar tarafından içten ve dıştan saygı görmesi gerektiğini savunur.

İbadet, cömertlik, umut, samimiyet ve hürmet gibi ibadet edenin içsel eylemleriyle yapılabilir. Öte yandan, hac, oruç, sadaka ve iman ikrarı gibi harici ibadetler yoluyla da yapılabilir.

İslam’a göre, Tanrı’ya dua aracısız, doğrudan olmalı ve O’ndan başka hiç kimseye ibadet edilmemelidir. Bu yüzden peygamberlere, azizlere ya da Allah’ın kendisinden başka hiç kimseye dua edilemez.

İlginizi Çekebilir: Japonların Dini İnançları Nelerdir? ⛩️☸️

Zerdüştlük

Zerdüştlük veya Mazdeizm, Ahura Mazda adlı tek bir Tanrı’ya inanan bir İran dinidir. Bu ilah her şeye kadir ve her şeyi bilendir ama şekilsiz, soyut ve aşkındır ve bu nedenle şekil veya suretle temsil edilemez.

Bu Tanrı her şeyin yaratıcısı ve var olan her şeyin tek kaderidir. Büyük Fars şairi Firdevsi, onu dinin kutsal kitabı Saname’de anlatmıştır.

Monoteizm ve Politeizm Ne Demek?

Monoteizm yani Tektanrıcılığın aksine Politeizm yani Çoktanrıcılık, birçok farklı tanrının var olduğu bir dini doktrindir. Bazı durumlarda tanrılar panteonlar ya da localar halinde örgütlenirken, diğerlerinde sadece doğada yaşarlar.

Çok tanrıcılık genellikle tanrıları arasında doğal veya ruhani dünyanın bölgelerini dağıtır ve onlara özellikler, alanlar, kişilikler ve genellikle kozmogoni (evrenin kökeni) olan bir etkileşim tarihi atfeder.

Bu nedenle çok tanrılı dinler, günümüzde Hinduizm’de ya da tanrıları Olimpos Dağı’nın zirvesinde yaşayan Antik Yunan’da olduğu gibi birçok eski dinde olduğu gibi, tek tanrılı dinlere kıyasla daha az yapılandırılmış ve daha heterodoks olma eğilimindedir.

Tektanrıcılık ve çoktanrıcılık arasındaki temel fark nedir?

Çok tanrıcılık birden fazla tanrıya inanmaktır. Tek tanrıcılık, tek bir tanrıya veya ilahi varlığa inanılması bakımından çok tanrıcılıktan farklıdır.

Politeizm ile Farklılıklar

Tektanrıcılık ile çoktanrıcılık arasındaki fark, sadece kaç tane tanrı olduğu gerçeğinin ötesine geçer. Aslında tektanrıcılığın çoktanrıcılıktan daha geç veya daha ayrıntılı bir dini form olduğu düşünülür. Ancak böyle bir iddiayı destekleyecek gerçek bir kanıt yoktur.

Genel olarak, tek tanrıcılığın işe yaradığı felsefi kesimlerde çok tanrıcılık işe yaramaz ve bunun tersi de geçerlidir. Örneğin, çok tanrıcılık evrendeki kötülüğün ve karşıt güçlerin varlığını daha iyi açıklayabilir. Öte yandan, tektanrıcılık her şeyin kökenini daha iyi açıklayabilir ki bu da tek ve aynı şeydir: Tanrı.

Monoteizm Özellikleri

• Tüm tektanrıcılar, Tanrı’nın dünyanın yaratıcısı olduğu, her şeye kadir olduğu ve insan ahlakının Tanrı’nın iradesine uygunluk ile tanımlandığı konusunda aynı inancı paylaşırlar.
• Tanrı’nın her şeye gücünün yetmesi ya da en azından ölçülemeyecek kadar büyük olması gerektiğine inanırlar.
• Üç ana tek tanrılı din İslam, Hristiyanlık ve Museviliktir ve hepsi de İbrahimi dinlerdir.
• Tipik tektanrıcı tanrı her şeye kadirdir, her şeyi bilir, yüce yaratıcıdır ve tüm varoluşun ilk nedenidir, mükemmeldir, sevgi doludur ve kişiseldir.

Monoteizm ve Panteizm Farklılıkları

Tektanrıcılık, ibadeti doğayla ilişkilendirmeye gerek duymadan daha soyut bir şekilde üstlendiği için panteizme göre dinin daha modern bir versiyonunu temsil eder. Panteizm doğaya ve topluma ilahi bir karakter verirken, monoteizm tek ve biricik tanrının iradesini görür. Bu nedenle evren anlayışlarında pek çok benzerlik olabilir.

İlgili İçerik: Felsefede Teleoloji Nedir?